Ногоон Дара-Эх

Д.Сумъяа “МОНГОЛ НОГООН ДАРА ЭХИЙН ТУУЖ” (34,5 хх. 2011). Ариутган шүүсэн Академич Д.Цэрэнсодном.       

Д. Сумъяа нь “Монгол Ногоон Дара эхийн тууж”-ийн харьцуулсан судалгааны энэ номонд Монгол Улсын Үндэсний номын сан, ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэн, академич Ц.Дамдинсүрэнгийн гэр музей, БНХАУ-ын Өвөр монголын өөртөө засах орны номын сан, Шинжаан Уйгарын өөртөө засах орны Үндэстний эртний ном бичгийг эмхтгэх албан гэрийн монгол ном бичгийн тасаг, Оросын Холбооны Улсын ШУА-ийн Сибирийн салбарын Монгол, Төвд, Бүддийн судлалын хүрээлэнгийн Дорно дахины гар бичмэл, бар хэвлэлийн судалгааны төвийн номын хөмрөг, Унгарын Будапешт хотод хадгалагдан буй “Ногоон Дара эхийн тууж”-ийн гар бичмэл гуч гаруй эхийг хамран үзжээ.

            Ном гурван хэсгээс бүрдэж байна.

1.      “Ногоон Дара эхийн тууж”-ийн утга агуулгын тайлбарыг гурван бүлгээр хийжээ.           

2.      “Ногоон Дара эхийн тууж”-ийн шинэ үсгийн 30 гаруй эхийг хавсаргажээ.           

3.      “Ногоон Дара эхийн тууж”-ийн монгол судрын фото эхүүдийг хавсаргасан байна.

 

RESUME

"Nogoon Tara ekhiin tuuj" or "Novel on Green Tara" is widely spread among Mongols as a manuscript. Academician Ts.Damdinsuren was paid an attention to collect a hand written sutra or manuscript which spread among Mongols and to publish its classic original text. "Novel on Green Tara" is one of these sutras. In this study we aimed to compare original texts of "Novel on Green Tara" on Mongol script. These hand written sutras have some differentiations among them on words, sentences, compositions, fabulas and contents, and each version has own specific character.

As result of the comparing of several versions of the "Novel on Green Tara" written in Mongol script we clarified civil and religious contents, literature and philosophy characters belle letter and teaching styles of this novel.

"Novel on Green Tara" is literature with heroes as well as Gods and Bodhisatwas, spaces as heaven, hell and Eden, and figures like as crow, wise men and common peoples and used belle letter's metaphor, hyperbole and abstraction methods.

This study is one of the parts of the complex study on culture of Green Tara which consists from origin, story and rituals of Green Tara which spread in Indian, Tibetan and Mongolian lyrical literatures.

At present time we have studied more than 30 original texts of the versions of the hand written sutras on Green Tara which preserved in the National Library of Mongolia, Home Museum of Ts.Damdinsuren at Institute of Language and Literature, MAS, Central Library of Inner Mongolia Autonomy of PR China, Mongol Books Sector of the National Book Library of the Xinjiang Uigurian Autonomy of PR China, Foundation of the Oriental Manuscripts of the Institute of Mongol, Tibetan and Buddhism studies at Siberian Branch of the RAS, Private collection in Hungary, Budapest etc., As result of our study we classified all these manuscripts into four main versions. Also we cleared fabulas and contents specifics of this novel and made references on their meaning. In one chapter we have analyzed spaces and characters of six countries where live six types of the beings. We have appended Cyrillic and Mongol script written sutras texts to this book.

We believe that our sophisticated readers will to say for us our mistakes and clear our wisdom.

Let’s to develop a sutra’s wisdom and goodness.

Д.Сумъяа“ДАРА ЭХИЙН МАГТААЛЫН НЭЭХ УТГА” (16.5 xx. 2002 он).Редакторлан өмнөх үг бичсэн Доктор, профессор Л.Хүрэлбаатар.

Буддын утга зохиолд магтаалын(бурхадын, хутагт хувилгаадын, орон хийдийн магтаал) шүлэг ихэд байртай. Энэхүү бурхадын магтаалын шүлгийн төрөл зүйл дотор Дара эхийн магтаал бүр их дэлгэрч,энэ нь бүр Дара эхийн утга зохиол гэж үзэж болох цаашаа салбарласан олон төрөл зүйл болсон байна. Энэ нь Дара эхийн шүтлэгийн их өргөн дэлгэртэй холбоотой.

Дара эх гэдэг нь Санскритээр(Tara), Төвдөөр (T.:Dolma), Монголоор Гэтэлгэгч эх нь эрт галавт бүсгүй төрлөөр бодь сэтгэлийг олоод, энэ хорвоог төгсөх хүртэл амьтныг аварч байх тангараг тавьсан бодисадуа юм.

Бурханы шашны зан үйлд маргад өнгөтэй үйлсийн бурхан гэх Ногоон дара эх (S.: Syama Tara, T.: sGrol ljan,лянхуан өнгөт насны бурхан гэх Цагаан дара эх (sGrol dkar) мөн Энэтхэгээс уламжлалтай найман их аюулаас аврагч(T.: `Jigs chen brgyad, M.: yike ayul-aca abura@ci nayim) Найман их дара эх, цаашлаад тус тусын үйлийг даасан Хорин нэгэн дара эх (T.: sGrol ma nyi shu rtza gcig, M.: Get~lgegci eke qorin nige) болж хөгжсөн байна.

Иймд энэ номд, бүддийн утга зохиол ихээхэн байртай, өөрийн хүрээллийг олж, өргөн уламжилж ирсэн Энэтхэг,Төвд, Монголын гурван магтаалыг авч үзжээ. Үүнд:

1. Энэтхэгийн, Бурхан багш Намбарнанзадын зохиосон гэх“Гэтэлгэгч дара эхийн хорин нэгэн мөргөл” хэмээх магтаал

2. Төвдийн, Анхдугаар далай лам Гэндэндүвийн зохиосон“Сайн зурагт эх” буюу “Дара эхийн магтаал мэргэдийн үснирийн чимэг” хэмээх магтаал

3. Монголын, “Вангай равжамба” хэмээн алдаршсан Агван-Иштүвдэнгийн зохиол “Гэтэлгэгч дара эхийг зохист аялгууны утгын гучин таван чимгийн үүднээс магтсан хаврын элчийн эгшиг яруу дуун” хэмээх магтаал

Ийнхүү Энэтхэг, Төвд, Монгол гэсэн гурван өөр газар оронд, он цагийн хувьд, 2500 жилийн өмнөх, ХҮ зууны, Х1Х зууны гэсэн гурван өөр он цагт зохиогдсон Дара эх бурханы магтаалыг түүхэн, харьцуулсан, эх бичиг сурвалж судлалын үүднээс шинжлэн үзээд Дара эх бурханы шашны болоод урлаг уран сайхны утгыг нээн үзүүлжээ.