Monday, December 16, 2013
Thursday, March 8, 2012
МОНГОЛ ШАГАЙ (Шүлэг)
МОНГОЛ ШАГАЙ
Хоймортоо тоглох хүүгий нь наадгай шагай
Хотондоо налайх сүргийн нь хишиг шагайндаа
Хожим уулзах залуусын нь болзоо шагайндаа
Хотол монголын сайны бэлгэдэл шагайндаа
Эрчүүлийнх нь андгай тангараг шагайндаа
Эцэг эхийн нь эртийн буян шагайндаа
Эргэж уулзахын нь итгэл ерөөл шагайндаа
Эв нөхөрлөлийн эрхэм бэлгэдэл шагайндаа
Амгалан
энхийн цагтаа
Асгасан
шагай шигээ нүүж ээ суудаг
Аян
дайны ширүүн цагтаа
Атгасан
шагай шигээ хурж ээ нэгддэг
Тэгш дөрвөлжин
шагайндаа
Тэнгэрлэг хувь буянаа хурааж
Таван хошуу малын хишгээ
Талын монголчууд атгаж явдаг юм
Алаг мэлхий өрж атгаж наадаж
Амны хишгээ даллан хурайлдаг
Хөөеөг шидэж шагай хормойлж
Хишиг буянаа хурайлан далладаг
Төр улсын төвшин заяа нь төөрөгийн шагайндаа
Түмэн ардын амар жаргалан нь тэгш шагайндаа
Мянган оны ирэх зөн билэг нь мэргийн шагайдаа
Түмэн жилийн туулсан түүх нь өрөгийн шагайндаа
Тахилгат уулсын нь хишиг буян шагайндаа
Тал дүүрэн билчих малын нь хишиг шагайндаа
Мөнх тэнгэрийн оноо хувь нь шагайндаа
Мөхөлгүй орших Монгол заяа шагайндаа
 |
| Шаа хөшиг |
Асгасан
шагай шигээ нүүж ээ суудаг
Аян
дайны ширүүн цагтаа
Атгасан
шагай шигээ хурж ээ нэгддэг
Тэгш дөрвөлжин
шагайндаа
Тэнгэрлэг хувь буянаа хурааж
Таван хошуу малын хишгээ
Талын монголчууд атгаж явдаг юм
Алаг мэлхий өрж атгаж наадаж
Амны хишгээ даллан хурайлдаг
Хөөеөг шидэж шагай хормойлж
Хишиг буянаа хурайлан далладаг
2012.01.05
Хүслийн биелэл (Өгүүллэг)
ХҮСЛИЙН
БИЕЛЭЛ
Манай хот айлаас хүүхэд голдуу хэдэн
хүн сулинд мордов. Жандантай ус, шуудай сав тэгнэсэн цагаан ингэний бурантгийг
би ээжид өгөөд эргэхэд цагаан ингэ ботгоо дагуулан сэмбэн сэмбэн алхсаар одов. Сулчид
гэгээ тасрахаас өмнө Хулгайн сүвээр элс давж Борхярын Цагаан толгой хүрч хоноод
тэндээс маргааш нөгөөдөр суль түүж, нөгөөдөр оройдоо буцаж ирнэ. Бид тэдний
араас жаал харж зогссоноо гэррүүгээ эргэн алхаж явахдаа гэнэтхэн аав ирэх
ёстойг санав. Зургаан жил өнгөрсөн хойно шүү. Дотор хирдхийв. Гэвч яахав миний
аав, миний хайртай аав юм шүү дээ. Бас одоо үхэр тугал, хурга ишиг миний толгой
дээр үлдсэн болохоор тэдэнд хараа бэлчээв. Хэдэн ишиг салхи сөрөн гол захлан
явна. Бодвол эхийгээ л эрж яваа биз. Ямаа, ишиг дуу дуугаа авч, бараагаа харах
л юм бол хүчрэгдэхгүй гэж санаад урдуур нь гүйв.
-Чай, чай-ай! гэж алсаас чимээ өгч
толгойг нь эргүүлж аваад. нохойн хэвтэш дамжин түнгэн дундуур харайлгаж явтал
гэнэт өмнө минь Ноосай зогсож байхыг харав. Би зогтусав. Шингэн хэдхэн буурал
үстэй, түүнийгээ шодойтол сүлжин самаар ардаа хатгадагсан. Яг л тэр хэвээрээ.
Нутгийнхан хүүхэд, хөгшидгүй л Ноосай, Ноосай л гэнэ. Авгайлга юм уу, хоч юм
уу, жинхэнэ нэрийг нь хэн гэдэг юм мэдэхгүй. Харин ямар ч хүнд гэм хоргүй, ганц
бие хөгшин байж билээ.
-Аан, ишиг эргүүлж явна уу, хоёулаа
танайд очъё гэх нь тэр. Миний хөл урагшаа гишгэв. Би түүнийг дагуулж явах биш,
харин дагаж явав. Өөд болоод жил болж байгаа гэж бодохоос нэг л эвгүй, бие хүйт
оргин хөндийхөн дуугүй алхав. Гэрт орж ирээд Ноосай гэрийн зүүн талаар явж
зуухны аман тушаа очоод суухад би баруун талаар өгсөж хоймрын орон дээр
тарвалзах хүүгийнхээ урдуур орж суув. Төдөлгүй айлын хүмүүс ч хэрэгт дурлан орж
ирэв. Тэд суулгүй тэрүүхэн баруун талд хуйлран зогсох аж.
Нар юу юугүй шингэх дөхөж, дээр
шуусан хаяагаар оройн нарны улбар шар туяа баруун хоймрын дэвсгэр дээр тусч
ханын нүдний том том урт дөрвөлжин хээ татна. Айлын улс хонь хурга, үхэр тугал,
морь мал гээд дор дороо нэг нэг юм хэлээд уван цуван гарч одов. Ноосай тогоо
тавьж цай чанаад, надад цай аягалав. Би авсангүй. Дуугүй л хүүгээ хуурайлан
өлгийдлөө. Төдөлгүй нар шингэж гэрт харанхуй боллоо. Ноосай цайлж гүйцэв
бололтой дахин гал түлж тогоо тавиад хоол хийв. Аргалын галын залирах хүрэн
улаан туяанд нүүрнийх нь нэг тал улайран, нөгөө нь харанхуй дунд уусна. Зуухны
амны гэрэлд хутгаа үе үе хуурайд хар хархийтэл хавиран мах хөшиглөх түүний
хагас ангайсан аманд нь үлдсэн ганц хоёр шүд ёрдойно. Надад бас хоол аягалав.
Би дахиад авсангүй. Гүн гүн уйлагнах хүүгээ хөдөлгөн суув. Ноосай хооллож
дуусахын үед
-Чи надаас айгаа юу? Арга ч үгүй биз
дээ гэснээ, харин ааваасаа бас л айх уу, Ирнэ шүү дээ гэв.
Би дуугарсангүй, хөдлөх бүрийг нь
хараа салгалгүй харсаар байлаа. Яах л бол гэсэн түгшүүр цээжээр дүүрнэ. Гэтэл
яасан ч үгүй хооллож аваад чимээгүй гараад явчихлаа. Би хүүгийнхээ урдуур
бүхлээр хэвтэн хөхүүлэв. Аав ирнэ гэж бодоход баярлаж байгаа, түгшиж байгаагаа ялгасангүй.
Зургаан жил би яаж хүлээж, аавынхаа бараагий нь ганц эгшин ч болов харахсан,
үүний төлөө юугаа ч харамлахгүй өгөхсөн гэж хүсэн залбирлаа даа. Гэтэл өнөөдөр,
ээжийг, манайхныг эзгүй байхад, харанхуй шөнөөр ирэх болдог. Тийн хэвтэж
байгаад унтчихжээ. Би гэнэт сэрлээ. Нүдээ нээвэл аав минь гэрийнхээ баруун
хойморт сууж байх нь тэр. Тооноор сарны цагаан гэгээ асгарч, гэрт өдөр шиг
гэгээтэй байлаа. Би энгэр заамаа ч хумих тэнхэлгүй босон харайтал аав минь ч
босоод ирлээ. Бид өөд өөдөөсөө гар сунган тэмүүлнэ. Гэтэл хэн нь ч хөдөлж, бас
дуугарч чаддаггүй, хэн нэгэн маань урагшаа ганц алхахад л нэг нэгэндээ хүрч аав
минь охиноо, би аавыгаа тэврэх байлаа. Тэгж тэгж аав арайхийж хөдөлснөө гараа
сунгасан чигээрээ зогтусав. Эхийн сүүний үнэр хамрыг нь цоргижээ. Хамхиж
амжаагүй миний тэрлэгний энгэрээр гэрэл цацраах цагаан хэнхдэг дээгүүр хөх хөх
судас хуруу шиг гөвийнө. Баруун хөхнөөс сүү чим чим дуслан, хэвлийн даган урсах
нь мэдрэгдэнэ.
 |
| Дорнод.Булган сумв 2002 |
-Аав аа!, аав аа aa! гэж дуудан гэрэл асаав. Хичнээн олон жил санаж, дууг
нь ганцхан ч бол сонсож, барааг нь ганц ч болов харахсан гэж хичнээн их дуудан
дуудан залбирч байлаа даа. Хүрээд ирэхэд нь…, хүрээд ирэхэд нь…. гэж уйлан
үглэн гэрийн доторхийг тойруулан тойруулан харлаа. Аав минь алаг хорвоо дээгүүр
жирэлзээд өнгөрсөн зургаан жилийн турш алга байсан шигээ бараа туруугүй. Зогсож
байсан газар нь хов хоосон, цагаан эсгий ширмэл ширдэгний хас хээний шаглаас
тов тод харагдах мөртөл тэнд хэдхэн эгшний өмнө аав минь гэгээн дүрээрээ зогсож
байсан гэх ул мөр даанч байсангүй. 1985
он
Урнаа (Өгүүллэг)
УРНАА
Урнаа! Алив наашаа! хоёулаа жаахан
сууя л даа гэж Дэлгэр дарга аргадангуй зөөлөн дуугарахад
Нүүрээ тольдон гарахаар зэхэж суусан
гялавхийсэн цагаан хүүхэн
-Дэлгэр дарга минь ажил тарчихлаа
шүү дээ гэх зуураа ширээн дээрх юмаа далд хийнгээ цаг руугаа хяламхийн цүнхээ
гаргаж тавив.
-Ажил тарах нь тарлаа л даа.
Гэвч…гэхэд Урнаа үгийг нь таслан
-Манайхан явчихлаа, Хүмүүс юу гэх юм
билээ гэхэд
-Хүмүүс
юу гэвэл гэж л байг, манайхан мэддэгээ мэдэж л байгаа шүү дээ гэв.
-За за гэрлэж бараалалгүй өдий
хүртэл ганцаараа явсан хүн хажиг хадарган, зожиг хожиг, баргийн хүнтэй
таарахгүй, тэгээд ч том болсон хүүхдүүдтэй учир зүйгээ олно гэдэг бэрх, хүүхэд
бага байх тусмаа хүнд дасахдаа амар гэх буюу, эсвэл яг нэг гэрт ороод аяга
хоолоо хувааж идэхийн толгойд тулаад ирэхлээр амьдрал ч бас янзын шүү гэлцэнэ.
Гэвч энэ яриа олон жил яригдаж эцэстээ
-Та хоёр хэн хэнийгээ мэдэхийн
дээдээр мэдэхдээ туллаа. Урнаа минь охидууд чинь өсөөд бие даан амьдрахаар
боллоо. Одоо чи өөрийгөө бод. Алийн болгон ганцаараа явахав. Насны эцэст сайдаж
муудаж аяга цайгаа хувааж уух ханьтай болж үз. Хүүхдүүд нэг нэг юм дагаад
явчихна. Туурга тусдаа л бол тусдаа. Тэднийхээ төлөө залуу насаа барлаа, эрхбиш
чамайг ойлголгүй дээ. Удалгүй түрүүч нь хүүхдээ авчраад орхино. Ингэж л үр
хүүхэд эцэг эхээ эргэж хардаг юм гэж хэлнэ.
Урнаа энэ бүх яриаг одоо хэн нь юу
гэж хэлэх гэж буйг андахгүй мэддэг болжээ. Гэвч Дэлгэртэй сууя гэхэд сэтгэл нь
нэг л хүрдэггүй аж. Өөрийгөө ямар богтлолтой биш.
Саяхан Зандан гуай жаахан
халамцчихаад ах зах хүний зандарган өнгөөр
-Охин минь чи Дэлгэр даргатай
суучих, аан! Ядаж хажуудахиа алдаж, өглөө оройд өрц элэг нь уйлж мэгшиж сэрж,
өвөр түрий нь хөрч хөлдөж явсан амьтан биш гэхэд Урнаагийн гол хайрагдах шиг
болж, нээрэн ч тийм дээ гэж сэтгэл нь
халагласан. Зандан гуай Урнаагийн сэтгэлийн халаглалааг сонсох гэсэн шиг
азнаснаа, энэ хүн чамайг л хардаг, хүлээдэг тийм биз аан! гээд дуугарахгүй
болохлоор нь
–Алдах юм
юу байна! Урьд нь гэрлэж бараалж, нэг амьдрал үрж барж дуусгаж, цөхөрч хөхөрч
явсан биш. Ядаж архи ууж, тамхи татдаггүй хүн. Үгүй дээ л насныхаа цалинг
цуглуулж, хураасан мөнгөтэй хүн гэхэд Урнаа үгийг нь гүйцээлгүй
-Мөнгө, мөнгө л гэх юм, мөнгө чинь
ямар…юу…юм уу гэж шилбүүрджээ.
Зандан гуай болон ажлынхан нь ойрдоо
түгшиж эхэлсэн хийгээд Дэлгэр, өнөө орой түүнийг хоргоож суугаа нь ч цаанаа
учиртай юм.
Сарын өмнө Урнаагийн компьютерийг
засах зарлалыг барьсаар Харцага иржээ. Хэн хэнийх нь ижил ханьгүй эзгүй харц
дорхноо ойр дотно танилцуулж орхив. Ганц бие өнчин өрөөсөн улсын зовлон ижил
болоод тэр биз. Яриад яриад тэдний яриа барагдсангүй, харин ч цаашид бүр өрнөх
тийш болсныг анзаарсан дэргэдийн нөхөд нь энэ явдлыг зогсоох, өөр тийш нь
залахыг хичээсэн нь энэ.
Харцага түс тас шулуухан яриатай.
Амьдралын гашууныг дарж буй нь энэ гээд балгах дуртай. Архи уудаг аавтай дөрвөн
хүүхдийг хэн л өрөвдөж халамж бөөцийндөө багтаана гэж. Урнаад өөрөөс нь бусад
хүн тэднийг ойлгох ч үгүй, гомдоомоор юм шиг санагдана. Тэгээд энэ хямарган
сэтгэлийг дөрөөлсөн шиг нэг л мэдэхнээ нь Харцага бид тэгээд яах болж байна
гэсэн шиг өр нэхэж, үг тулгах аятай болжээ.
-Хүүхдүүдээ ч, өөрийгөө ч бод. Архи
уудаг хүн яаж амьдардаг юм гэхэд
-Яадаг юм. Хүссэнээрээ хүн амьдрах
биш. Чи л гэхэд хүссэнээрээ амьдарч байгаа гэж үү? гэж Харцага хариу асууж,
санаанаас шалтгаалахгүйгээр болж байдаг орчлонгийн явдал юмсын дэргэд бид юухан
билээ гэнэ.
-Урнаа минь хоёул нэг гэрт орчихъё.
Бүр өнөөдөр. Яг одоо хамт явъя, тэгэх үү? гэж гэнэт Дэлгэрийг хэлэхэд олон жил
хойно урд нь орж хөлд нь орооцолдон явахдаа олигтойхон ч үг хэлчихдэггүй хүн
ингэж гэнэт тулгасанд Урнаа эхэндээ цочив. Тэгээд зөвхөн яаж байна гэсэн шиг
өөдөөс нь харснаас бус яг хэлчих үг олдсонгүй. Гэвч хойхно нь Урнаа
-Үгүй,
үгүй ээ. Би одоо явах хэрэгтэй байна. Явлаа гэлээ.
Урнаа надад хань болох байх аа,
ингэж байснаа бие биедээ дасах байлгүй гэж Дэлгэр хоног сарыг өнгөрөөсөөр нэг
мэдэхэд олон жилийг авчихсан хэрэг. Дэлгэрийн тухайд нэг их хайр сэтгэлээсээ
илүү одоо Урнаад дасчихаж. Тиймээс ч энэ хүүхнийг өөр хүн дагаад явчихна гэхэд
тэсч тэсвэрлэж дийлмээргүй, тэр бүү хэл өөрийг нь доромжилсон шиг санагдана.
Эргээд санахад Урнаагийн чанга занд захирагдан дагадагаа ухаарав. Эхлээд ийм
догшин ширүүн зантай хүний дэргэд эрэгтэй хүн яаж тогтох вэ дээ. Тэгээд дөрвийн
дөрвөн хүүхдээ орхиод аргагүйн эрхэнд салаа биз гэж түрүүчийн нөхрийг нь
өмгөөлөн бодож байсан цаг бий.
Цаг яваад л байдаг. Урнаа адгаж
эхлэв. Харцага хүлээж байгаа. Аягүйтвэл ажил дээр давхиад ирнэ дээ. Өнөөдөр
хүүхдүүдтэйгээ танилцуулна гэсэн юмсан. Энэ Дэлгэр нойтон хамуу шиг салдаггүй
нь юув гэж дотроо ундууцна.
Хайр сэтгэлээ хаа явааг мэдэхгүй ч
дотроо түүнийгээ хүлээж эрж, дэгэлзэн явсан охин хонгор насанд нь Нүрзэд
тааралдаж билээ. Нэг хоёр кинонд тоглочихсон, урлагийн сургуулийн нүүрэмгий
оюутан, тэгээд бие бялдар, царай зүс тэгшхэн тэрбээр Урнааг яах ийхийн зуургүй
хуй салхи мэт өөртөө ороон авч билээ. Айл шиг л сайхан айл байлаа. Бага хүүгээ
төрүүлээд
-За ямар ч байсан Нүрзэд минь хүүтэй
боллоо гэж баярлаж байгаа гэж бодож орой ирэхэд хоолыг нь хөргөчилгүй байхсан
гэж жаргалтай, дүүрэн сэтгэлтэй суутал ховын хар эрээн үг гэрт нь орж иржээ.
Нүрзэдийг гэм зэмгүйхэн инээсээр босго алхтал
-Хар нялх дөрвөн хүүхэдтэй гэр
сахиулчихаад бас ингэж царайлнаа чи… гэсэн хар хор хоолой өөд нь цоргиж галзуу
эрслэнгийн омгоор Урнаа босчээ.
-Зайл, зайл тэр янхан эмтэйгээ
нүднээс минь далд завхарч яв гээд нэг үг сонсолгүй бүх хувцасыг нь боож, царайг
чинь харж явснаас Цагаан даваанд булчихсан бол сэтгэл минь амар байх байлаа
гэсээр үгний хариугүй хөөчихсөнсөн. Гэхдээ хүнийг амьдралаас булааж авчихаад
амьдралын тэхий дунд гундааж гандааж хаяж болох уу гэж дэндүү их гомдсон
гомдлоо Урнаа барьж дийлээгүй дээ. Тэгээд яахав. Догшин аашийнхаа өр төлөөсөнд
хүүхдүүдээ хүний гар харуулалгүй эрүүл саруул өсгөж гурвыг нь дээд сургуулийн
босго алхуулав.
Охид нь өсөөд гэрийн ажил, амьдралын
ачаа олон юм нуруун дээрээс хөнгөрснийх үү, эсвэл эр хүнд гомдсон гоморхол
цагийн урсгалд элэгдсэнийх үү, Харцагатай уулзснаас хойш сэтгэл нь дэгэлзэн
өөрийгөө зовлонд хийх гээд байгаа, жаргаах гээд байгаагаа мэдэхгүй хямардаг
болжээ. Харцага ажил тарахад автобусны буудал дээр хүлээж байх болов.
-Бид ямар хүүхэд биш юунд ингэж
байдаг юм? гэхэд
-Нэг орой л чамайг тосч авалгүй өөрч
тийш нь явуулчихвал чамайг тэр чигт нь алдчих юм шиг санагдаад айх юм гэнэ.
Арга ч үгүй биз. Алдаж үзсэн хүн болохоор. Нэг удаа дундах банди нь халуурч
шөнө уйлж босч ирснийг нь сонссоноос хойш хөөрхий яаж өвдөө бол гэж санах
бүрийд “Эвий минь эхгүй амьтан” гэж Урнаагийн зүрх нь шархиран өвдөх шиг болдог
болжээ.
Урнаа ширээнийхээ араас босч Дэлгэрт
дөхөж очоод
-Ядарсан намайг ажил, амьдрал дээр
минь харж хандаж явсанд чинь мартахын аргагүй баярлаж явдаг шүү гэж хэлээд тов
товхийтэл алхаад гараад явчихав. Тасхийтэл хаагдсан хаалганы цаана тагжирсан
Дэлгэр үлдэв. Түүнд мартахын аргагүй гэдэг тодотголтой түмэнтээ баярлалаа гэдэг
үгээр солихооргүй Урнаа яваад өгөв.
Хүн үйлийн үр рүүгээ л зүтгэдэг
хойно яахав, ганцаараа өсгөсөн дөрвийн дөрвөн хүүхэд нь цөөдсөн юм шиг, ахиад
өнчирч өеөдсөн дөрвөн хүүхдэд эхийн бүлээн алга сунгах гэж, эмэгтэй хүнгүй
ханхигар гэрт очиж эх хүний бүлээн халуун дуу, гэрэл гэгээ өгөх гээд амьдралын
нэгэн шинэ замыг чиглэн гараад явчихлаа..
1996,
2005
ХҮНИЙ БАРАА (Өгүүллэг)
ХҮНИЙ
БАРАА
Ломбын толгой хэзээ өвдөж байлаа.
Нойтон сур шиг болтлоо насаараа л уусандаг. Харин өнөөдөр юу болчихоов, уусан
жаахан юм толгойд гарчихаж… Шилэн хүзүүгээ атгамаар байвч шатаар өгссөөр дөрвөн
давхарт гарч гэрийнхээ үүдэнд ирлээ. Хаалганаас нь ердөө л сөөм зайтай хөршийн
хаалганы завсраар шарсан сонгинотой хоолны сайхан үнэр цоргиход тэрээр хамраа
үрчилзүүлэв. Савхин хүрэмнийхээ энгэрийг тэмтрэн нилээн зогсов. Гээгээгүй нь
лавтай ч, түлхүүр нь нэг л баригдаж өгдөггүй. Ломбо гараа халааснаас сугалан
алгаа үрчссэнээ хөршийнхөө хонхыг дарлаа. Чухам яах гэж танихгүй айлын хонх
дарж байгаагаа өөрөө ч мэдсэнгүй. Одоо яахав нэгэнт хонходсон хойно орох л
болж. Ер нь айл улс бие биенээ танихгүй явна гэж юу гэсэн үг вэ. Танилцнаа гэж
өөрийн бодолд урамшив. Хаалганы цаана хөлийн хөнгөн чимээ гарч
-Хэн бэ?
гэх турь муутайхан дуу дуулдав.
-Аан би…Ломбо байна гэлээ. Түгжээ
торхийн дуугарч хаалга онгойн дунд зэргийн нуруутай туранхайдуу гувчгар хүүхэн
эхлээд гайхан харснаа, дорхноо танимхайрхан
-Та орооч, ор ор гэлээ. Ломбо босго
давж, эзэгтэйг хаалгаа түгжиж байх зуур норгож дэвссэн дөрвөлжин алчуурт гутлаа
шудран зогсов.
Хүүхэн эргэж харснаа “Алив та
хувцсаа…” гэв. Ломбо пальтогоо тайлах зуур өлгүүр рүү харвал хавар намрын
халчгар ганц хүрэн пальто өлгөж дор нь хагас өсгийтэй хуучивтар гутал
зэрэгцүүлэн тавьсан байв. Үүдний өрөөнд үүнээс өөр юу ч алга.
Хүүхэн түүнийг гал тогооныхоо
өрөөрүү урьж, сандал дөхүүлэв. Ширээний дэргэд бас ганц сандал… Ер нь энэ ганц
бие хүүхэн байх нь гэсэн бодол толгойд нь зурсхийв. Ломбо ширээний дэргэд нэг
гараараа сандлын түшлэг налан суухад хөл нь амсхийх шиг. Эзэгтэй цаад өрөөнөөс
нэг сандал тэврээд сэв сэмхэн гишгэлсээр ширээний нөгөө талд авчирч тавиад цай
аягалан барилаа. Халуун цай уусны дараа Ломбын дотор онгойж, бие нь тавирах шиг
болов. Ай даа энэ л халуун цайг үгүйлж, түүнийг заавал энд л тухлан суугаад уух
гэж явсан юм шиг. Ломбо дахиад нэг аягыг уулаа. Уул нь дотор халаасан хүн чинь
цайг ч нэг их тоодоггүйсэн дээ гэж бодохдоо дотроо мушилзан байв.
Чимгээ энэ хүний зүсийг сайн мэднэ.
Эдний хоёр хөрш болсоор сар өнгөрчээ.
Ээж нь өнгөрч захын хорооллын шавар байшиндаа орь ганцаар үлдээд гайхширлаа
бараад сууж байтал хашаа нь азаар газарт орж шинэ байран дээр буужээ. Тэрээр
оройд сиймгэр хөшигнийхээ цаана зогсоод, автобусны буудал руу алхаж яваа,
тэндээс ирэх хүмүүсийг харж зогсдог. Одоо бараг хэн хэдийд ирдгийг ч андахаа
байжээ. Тийнхүү хараад байхад эхэндээ бүгдээрээ л унаанаас буугаад тэднийх рүү
ирж яваа юм шиг санагдана. Гэтэл орж ирэх нь үгүй. Сүүлдээ үүнээ мэдэвч цонхоор
хүн харж зогсдог заншлаа орхисонгүй. Тэгэхлээр энэ хүнийг ч андахгүй. Голдуу л
уучихсан, гуйвсхийн алгуурхан алхсаар байрныхаа буланг тойрох түүнийг
барилгачин болов уу гэж бодно. Төдхөн орцных нь хаалга савагдан шатаар хүнд
хөлтэй хүн пир пир хийн өгсөж үүдэнд нь ирээд цоожоо дуугарган гэртээ ороод нам
жим болдог билээ. Цахилгаан зуухан дээр буцлах хоолны давс амсаж зогссон
Чимгээ, намайг ер нь цонхоор харж зогсдогийг мэдчихээд орж ирсэн юм биш байгаа
гэж бодоод цочисхийснээ
-За даа, энэ хүн дандаа л толгойгоо
ганзгалчихсан явдаг юм чинь юун дөрвөн давхрын хөшгийг нэвт харах билээ гэсэн
бодлоор өөрийгөө тайтгаруулав.
Эзэгтэй хоёр тавганд хоол аягалж
Ломбын өмнө нэгийг нь тавиад халбага авч өгөв. Чимгээ эхлээд биеэ барьж цэрвэн
байснаа аандаа тайвшрав. Харин ч хүнд, тэр тусмаа эр хүнд хоол аягалан барихыг
хүлээж явсан юм шиг уужирч орхив.
Зочин тавагтай хоолоо ховдоглон
халбагадаж, эцэст шөлийг бүр тавгаар нь ууснаа эзэгтэй өөд сүүмгэр нүдээр харж
“Сайхан хоол идчихлээ, хүү минь” гэснээ “Одоо чинь нэг хананы хоёр талд байгаа
айл улс бие биенээ ор танихгүй л явдаг болжээ” гэв. Чимгээ алсаасаа жимгэр, үг
цөөтэй болоод тэр үү яриа түүнээс илүү өрнөж өгсөнгүй.
Ломбо тэднийхээр үе үе орж ирдэг
боллоо. Чимгээ ч түүнийг хүлээж байсан мэт илт баярлан босч ирээд хоол цай
аягалж гарна. Ингэхдээ өөрөө урьд нь ширээнийхээ нэг өнцгийг зайчлан хоол идмэр
аягладаг байсан бол одоо бүр ширээ засч, гараа гарган өнөө орой ямар хоол хийе
дээ гэж бодсоор гэртээ ирэх өдөр алийг тэр гэхэв. Ломбо ч бас заримдаа тор
дүүрэн мах, сүү барьж ирээд –Хүү минь хоолондоо нэмэрлэ гэнэ.
Энэ Ломбо гуай уул нь хүний хувьд
гайгүй л хүн шиг. Даанч их л уух юм даа. Уудаг л бол хүнд ямар хань болохов гэж
санана. Тэгээд нэг удаа Чимгээ “Та нэг сайн ханьтай болооч” гэж хэлжээ. “Байсан
л юм. Одоо ч юухэв дээ” гэсэн хариу сонсов. Харин өөрт нь хандан
-Нас чинь явлаа шүү, оройтойгүй
дээрээ сайн хань олж ав гэснээ хэлэх гэснээ гүйцээе гэсэн бололтой, гэртээ
суугаад байхлаар хаанаас хэн гараад ирэх вэ, гадуур яв гэжээ. Чимгээ хаагуур
явах вэ дээ. Одоо гуч гарлаа. Хорин хэдтэй байхад ч үеийн охидтой кино, бүжиг
гээд хааяа явдаг байсан. Үерхдэг охид нь бүгд л айлын эзэгтэй болон гэртээ
суусаар нэг л мэдэхэд ганцаар хоцорсон байлаа. Ингээд зурагт харж, цонхоор
харуулдаж суудаг болсон нь энэ. Ломбо, Чимгээгийн хугархай үүдэн шүдийг
харахдаа
- Чи үсээ
энэ хүүхнүүд шиг хими хийлгэж сэвсийлгэвэл, бас наад шүдээ бүтэн болгочихвол
гоё болно доо гэж нэгэнтээ хэлжээ.
Тэд ийнхүү хэн хэнийгээ сайн ханьтай
бол гэж зөвлөн оройд хань ханиндаа сууж хооллосоор, тэр хэмээр нь амьдрал
урссаар л байлаа.
1996,
2005
НУТАГ АМЬТАЙ ААВ
 | |||
| Талын Гурван Улаан. Хүнгий гол. Бор хярын элсэн манхан |
НУТАГ
АМЬТАЙ ААВ
Талын
Гурван Улаан минь
Тарж
нэг, хурж нэг тослоо доо
Тамхиа
нэрээд аав минь
Таниад
чиг, хүлээгээд
чиг суух шиг ээ
Газрын
эмжээр Хүнгий минь
Галгиж
нэг, цалгиж нэг угтлаа даа
Гандуу
дээлтэй аав минь
Гаднаа
чиг, гэртээ чиг байх шиг ээ
Жирмийн
сүлжээ харгуй минь
Жиндээ
нэг, аяндаа нэг хөтлөө юү
Жирвий
саарлаараа аав минь
Жилдээ
нэг, сардаа нэг ирэх шиг ээ
Нүүдлийн
олон шувууд минь
Нуураа
нэг, тойрмоо нэг эргэлээ дээ
Нутгийн
хэдэн буурлаасаа би
Нуугдаж
нэг, зүүгдэж нэг уйллаа даа.
1992
он.
СТА.
Н.Цолмон хөгжмийг зохиосон
МУГЖ
Х.Болормаа дуулсан.
 |
| Завхан. Ургамал. Талын Гурван Улаан. |
Перевод Т.Е.Ткачук
ОТЧИЙ
КРАЙ
Три красные мои горы,
Что у дороги в ряд,
Сходясь, и снова расходясь,
Со мною говорят.
И сердце видит, как отец
Мой трубку достает
И, набивая табаком,
Простой мотив поет.
Среди степи бежит река-
Тесьма по рукаву!
То бурунами говорит,
То тихой гладью отразит
Меня и синеву.
И вижу я, что мой отец
В родном краю живет.
Из юрты выйдет, вновь войдет,
С гостями чай попьет.
Плетут дороги по степи
Причудливый узор.
И всадника, и караван
Ведут через простор.
А, может, по одной из вас
Чрез год иль день домой,
На стройном сером жеребце
Отец приедет мой?
К родным озерам стаи птиц
Из теплых стран весной,
Как я, летят издалека
На родину, домой.
Вернусь и я к родным местам,
Вновь девочкой побыт,
На шею брошусь землякам,
Слезу стараясь скрыть...
Subscribe to:
Posts (Atom)